არსებობს ლიტერატურული ნაწარმოებები, რომელთა კითხვის დროსაც გიჩნდება განცდა, თითქოს წიგნის პერსონაჟები უფრო რეალურები არიან, ვიდრე თავად შენ. ირღვევა ზღვარი ფიქციასა და რეალობას, გამონაგონსა და სინამდვილეს შორის. ასეთ დროს ფიქრობ, ლიტერატურა იქმნება რეალობის მიხედვით, თუ პირიქით – თავად ცხოვრება ბაძავს ლიტერატურას? სწორედ ამგვარი რომანია უილიამ ფოლკნერის „ველური პალმები“, რომელშიც ყოველი ადამიანური გრძნობა იმდენად მკაფიოდაა დახატული, რომ თითქოს საკუთარ სხეულზე გრძნობ პერსონაჟთა მიერ განცდილ სიხარულსა და უბედურებას, სიყვარულსა და სიძულვილს, ნეტარებასა თუ ჯოჯოხეთურ ტკივილს... კითხვის პროცესში ხშირად გახსენდება შენ მიერ გადატანილი განცდებიც, რომლებიც გეგონა, რომ სამუდამოდ მიაბარე ქვეცნობიერს... ფოლკნერი ქმნის რაღაც ისეთს, რაც „თავის კუთვნილ ადგილს ითხოვს ჰაერშიც და წყალშიც, ხოლო როცა ძირს გივარდება თავად არ ტყდება, შენ გტეხავს ფეხებს.“
არაქრონოლოგიური თხრობა, ცნობიერების ნაკადი, შინაგანი მონოლოგი, მონტაჟის პრინციპი, მოულოდნელობის ეფექტი, უჩვეულო კომპოზიცია, რაც მრავალგვარი ინტერპრეტაციის საშუალებას აძლევს მკითხველს – ერთი სიტყვით ყველა ის სიახლე, რაც XX საუკუნემ მოიტანა ლიტერატურაში, ერთდროულად იყრის თავს „ველურ პალმებში“. თითქოს რომანს კი არ კითხულობ, არამედ შეიგრძნობ და კადრებად ხედავ პერსონაჟთა ცხოვრების მნიშვნელოვან მომენტებს: ვნებიან ღამეებს, ველურ სამყაროსთან ბრძოლის სცენებს... ხედავ მათ გამჭოლ მზერას, დაკოჟრილ ხელებს, ნაწამებ სხეულს და შეიგრძნობ მათ აუტანელ ტკივილსა და აუტანელ სიყვარულს…
„ველური პალმები“ ინგლისურიდან ზაზა ჭილაძემ თარგმნა, ზაზა ჭილაძეს ნათარგმნი აქვს ფოლკნერის სხვა რომანებიც: „დროშები მტვერში“, „აგვისტოს ნათელი“, „გვამის შემგინებელი“ და „დაუმარცხებლები“.
განსაკუთრებით საინტერესოა ნაწარმოების კომპოზიცია. რომანი შედგება ორი განსხვავებული, ერთი შეხედვით, ერთმანეთისგან სრულიად დამოუკიდებელი სიუჟეტისგან. პირველ მათგანში, რომელსაც „ველური პალმები“ ჰქვია, გადმოცემულია ახალგაზრდა წყვილის, ჰარისა და შარლოტის აკრძალული სიყვარულის ისტორია. მეორე ნაწილში კი, რომლის სათაურიცაა „ბერიკაცი“, აღწერილია ციხის პატიმრის ამბავი, რომელიც 1927 წლის წყალდიდობისას ნავში უცნობ ქალთან ერთად აღმოჩნდა. თხრობა პარალელურად მიმდინარეობს, მაგრამ სიუჟეტები არასდროს კვეთს ერთმანეთს. რამდენიმე ამერიკულმა გამომცემლობამ ეს ორი ისტორია ცალ-ცალკე რომანადაც კი გამოაქვეყნა, მაგრამ ფოლკნერისთვის ეს ორი ამბავი ერთი დასრულებული მხატვრული ჩანაფიქრი იყო.
ვფიქრობ, ის რაც ორ სრულიად დამოუკიდებელ სიუჟეტს აერთიანებს, ესაა დესტრუქციული სამყარო, რომელშიც ფოლკნერის პერსონაჟები ცხოვრობენ. გულგრილი საზოგადოება, რასიზმი, კონსერვატორიზმი, უკიდურესი გაჭირვება და უიმედობაა გამეფებული ორივე ამბავში. ამ პირობებში მცხოვრებ ადამიანებს არასდროს უნდებათ ისეთი რამ, რასაც გეგმად ვერ დაისახავენ, გულგრილნი არიან ყველასა და ყველაფრის მიმართ, ყველაზე ცუდი კი ისაა, რომ უფერული და რუტინული ცხოვრებისგან გაქცევას აღარც კი ცდილობენ. მათ დაივიწყეს მთავარი – მათ დაივიწყეს საკუთარი ოცნებები. ალბათ, სწორედ ამას უსვამდა ხაზს რომანის ერთ-ერთი სახელწოდება – „თუ დაგივიწყო შენ, იერუსალიმო“ (If I Forget Thee, Jerusalem), რაც 136-ე ფსალმუნის სიტყვებია. იერუსალიმი სულიერი საწყისის – კაცობრიობის მარადიული ოცნებების სიმბოლოა, ხოლო თუ ადამიანი ივიწყებს ოცნებას და ეგუება ირგვლივ გამეფებულ ქაოსს, ის, ალბათ, ადამიანის სახესაც კარგავს. ამას გვიმოწმებს ფსალმუნის სიტყვებიც:
„თუ დაგივიწყო შენ, იერუსალიმო, დამივიწყოს მარჯვენამ ჩემმა.
მიეკრას ჩემი ენა ჩემს სასას, თუ არ გაგიხსენო, თუ არ დავაყენო იერუსალიმი ჩემი მხიარულების სათავეში.“
ნაწარმოების ორი სიუჟეტი გამოხატავს ცხოვრების ორ პოლუსს: პირველი მათგანი სამყაროს შეცვლისკენ, ჩაკეტილი წრიდან გაღწევისკენ, თავსმოხვეული დოგმებისა და ფსევდო-იდილიისაგან გაქცევას, ოცნების უფლების დაბრუნებას ცდილობს, მეორე კი პირიქით – აზვირთებულ ტალღებთან შეჭიდება მისთვის ტანჯვაა, პატარა ნავს წყალი კვლავ ნოეს კიდობანივით დაათრევს აქეთ-იქით, მაგრამ თანამედროვე ნოე მთელი ცხოვრება მხოლოდ დანებებაზე ოცნებობს. შარლოტისა და ჰარის ველური, თითქოს პირველყოფილი სიყვარული მატერიალიზმისგან გაქცევის საშუალებაა, მაგრამ ის მაინც ბნელში ერთი პატარა გაელვება აღმოჩნდება…
რატომაა ორივე გზა დამღუპველი? ბრძოლამ და უბრძოლველობამ რატომ მოიტანა ერთი და იგივე შედეგი? სად არის ხსნის გზა, თუ ველური პალმები გისოსებს მიღმა რჩება, თუ ადამიანი ცაში აღარ იყურება, თუ კიდობანს წარღვნასთან ბრძოლის სურვილი აღარ აქვს და თუ დაგივიწყეთ შენ, „იერუსალიმო“? აი, კითხვები, რომლებსაც ფოლკნერის რომანი გვიტოვებს და რომლებსაც, ალბათ, თითოეულმა მკითხველმა თავად უნდა გასცეს საკუთარი პასუხები.
