„რა გაყვირებს, ტყეში ხომ არ ხარ?“ უეჭველად ქალაქელის თავში დაბადებული გამოთქმაა, რადგან ყველამ, ვინც ტყეში ყოფილა, კარგად იცის, რომ იქ დაკანონებული სიჩუმის გამო შესაძლოა ძალიან გვიან მიხვდე, რომ უკვე რამდენიმე საათია ჩურჩულებ. მეორე მხრივ კი არავინ მითხრას, რომ მეტროში მატარებლის სიჩქარის აკრეფის კულმინაციის მომენტში ყურსასმენში ჩართულ მუსიკას არ აჰყოლია და არ უმღერია, მაგრამ იმგვარ ხმაურში საკუთარი ხმა ისევ გულში სმენია და არა ყურში. ხმაურის ადგილი სწორედ ქალაქია, თავისი მტვრით, თითქოს სამუდამოდ მიცემული იერსახით და სუნით, მტკვრის სუნით, რომელიც ჩამუქებული და გაშავებულია, ტალახსდამსგავსებულ მდინარესთან კი მოჩვენებებივით მიპარული მეთევზეები დგანან, რომლებიც იმდენი ხანია მოლოდინით ჩასჩერებიან წყალს, რომ უკვე აღარც ახსოვთ როგორია ცა.
„გაჩახჩახებული ქუჩებით მივდიოდით, გამყიდველი ქალებისა და გალეშილი მამაკაცების ბრბოში მივიკვლევდით გზას, გვესმოდა გლეხების ლანძღვა-გინება, დუქნების წინ ღორის შიგნეულით სავსე კასრების სადარაჯოდ დაყენებული ბიჭების გამყინავი ძახილი, ქუჩის მომღერალთა გულის გამაწვრილებელი ზუზუნი, გაბმით რომ მღეროდნენ სიმღერას ო’დონოვან როსაზე, ანდა ბალადას ჩვენი ქვეყნის ძნელბედობაზე. მთელი ეს ხმაური ჩემს შეგნებაში სიცოცხლის ერთიანობად აღიქმებოდა. ასე მეგონა, გარს შემოჯარული მტრების ხროვას მივარღვევდი და ხელაპყრობილს უვნებლად მიმქონდა ჩემი ბარძიმი.“ – ასე აღწერს ჯეიმზ ჯოისი დუბლინის ერთ-ერთ ნაწილს. თბილისის ჩემეულ მწირ აღწერას დიდად არ ჰგავს, თუმცა ერთი რამ ცხადია: ქალაქი ის ადგილია, სადაც ხელაპყრობილმა უნდა ატარო ბარძიმი. ასე უნდა მოიქცე ახლაც თბილისში და ასე უნდა მოქცეულიყავი მეოცე საუკუნის დასაწყისის დუბლინშიც. მიზეზს ახლავე მოგახსენებთ.
კრებულის პირველი მოთხრობა „დები“ ასე იწყება: „მისი გადარჩენის იმედი ამჯერად აღარავის ჰქონდა...“. ორიგინალში ამ წინადადების დასაწყისი ასე ჟღერს: „There was no hope...“, რაც სიტყვა-სიტყვით იქნება: „იმედი აღარ არსებობდა...“. დაკვივრებული მკითხველის გონებაში ეს ფრაზა აუცილებლად ამოატივტივებს ჯოჯოხეთის კარიბჭეზე ამოტვიფრულ წინადადებას – „თქვენ, აქ მოსულნო, იმედები დასტოვეთ ყველა!“. ჯოისი მთლიანი კრებულის პირველი წინადადების მხოლოდ პირველი ნახევრით ახერხებს გვითხრას, რომ ჩვენ ჯოჯოხეთში შევაბიჯეთ, ხოლო კარიბჭის უკან „სუფევს ტანჯვისა და ცრემლთა ქალაქი, ...უნაპირო, უსაზღვრო სევდა, ...შავი სამყაროა სულთ წარწყმენდილი“ (ქება 3:1-3). პირველი მოთხრობა ბავშვზეა, რომლის უფროსი მეგობარი და მასწავლებელი მამა ფლინი სიკვდილის პირასაა. ბიჭი ყოველდღე ჩაივლის მის ფანჯარასთან და აკვირდება. თუ ფანჯარაში სანთლები აენთება, ესე იგი მამა ფლინი გარდაიცვალა. მან იცის, რომ მამა ფლინს „დამბლა“ სჭირს, ეს სიტყვა კი „...რომელიღაც ბოროტი და ცოდვილი სულის სახელივით ჩამესმოდა, მაკრთობდა და მაშინებდა, მაგრამ ვერ ვძლევდი სურვილს ახლოს მივსულიყავი და ჩემი თვალით მენახა მისი მომაკვდინებელი მოქმედება.“ ბიჭს სიკვდილის ნახვის ისევე ეშინია, როგორც დანტეს შეეშინდება კარიბჭეზე ამოტვირფრული სიტყვების წაკითხვის შემდგომ: „ოსტატო, მაკრთობს მნიშვნელობა ამ წარწერისა“.(ქება 3:13) თუმცა მათ შორის ორი დიდი განსხვავებაა. პირველი – შეშინებულ დანტეს მანუგეშებლად ვირგილიუსი ჰყავს გვერდით, ბიჭს კი მხოლოდ ცნობისმოყვარეობა უბიძგებს, რომ მკვდარი მეგობარი ნახოს. სწორედ აქ ჩნდება მეორე განსხვავება, ბავშვიც და მკითხველიც წინამძღოლის, მანუგეშებლის გარეშეა. ასე რომ ჯოისი მკითხველს პირველივე აბზაციდან აფრთხილებს, რომ ჯოჯოხეთში გიდის გარეშე შეაბიჯა. ჩვენ უპატრონოები, გზააბნეულნი ვიხეტიალებთ და საკუთარი თავის იმედიც ვერ გვექნება, რადგან იმედები შესასვლელთან დავტოვეთ ყველა.
ცნობილი ფაქტია, რომ „დუბლინელები“ ჯოისის ყველაზე „წაკითხვადი“ წიგნია. ალბათ იმიტომ, რომ მოდერნიზმისთვის დამახასიათებელი სიმბოლურობის და ქვეტექსტური სირთულის მიუხედავად კრებული, უპირველესად, ადამიანზე, მის ვნებებზე, გრძნობებზე, შეცდომებზე, მის ყველაზე ბნელ საიდუმლოებებსა და მარტოსულ ტკივილზეა. ეს მოთხრობების კრებული ერთი მთლიანი ორგანიზმია. ჯოისი წერდა: „ამ ციკლს დავარქვი „დუბლინელები“, მინდა, გამოვააშკარაო მთელი ის ჰემიპლეგია და დამბლა, რაც ბევრის აზრით, ახასიათებს ქალაქს“. ერთ-ერთი მოთხრობის პერსონაჟი, რომელიც გაიაზრებს, რომ „მარტოობაში გალევს თავის წუთისოფელს, ვიდრე მასავით არ მოკვდება, არ შესწყვეტს არსებობას და მოგონებად არ გადაიქცევა, თუკი მომგონებელი მაინც ეყოლება“ მთის წვერზე დადგა, ქალაქს შეხედა და „მიდნარის გაღმა საბარგო მატარებელი დაინახა, კინგს-ბრიჯის სადგურიდან მომავალი, გეგონებოდათ სიბნელეში ცეცხლისთავიანი ჭიაყელა მოცოცავსო ნელ-ნელა და დაჟინებით.“ დუბლინი ლპება და იხრწნება, ლპება იმდენად, რომ მას ჭიაყელებიც ტოვებენ.
პირველი სამი მოთხრობა ბავშვობის პერიოდზეა, სადაც მოთხრობის გმირები შეიგრძობენ პირველად, დაუმუშავებელ, გაშიშვლებულ ემოციებს. აქ შევხვდებით შიშს, ცნობისმოყვარეობას, ბავშვურ, უანგარო სიყვარულს, პატივმოყვარეობას და იმედგაცურებასაც კი. შემდეგი ოთხი მოზრდილი ადამიანის ცხოვრებაზეა, სადაც პირველადი გრძნობები უკან იწევს, აქ ინტრიგები იხლართება, ადამიანები ჯერ ფიქრობენ და მხოლოდ შემდეგ გამოხატავენ ემოციებს. ჯოისი ცდილობს ზედმიწევნით აღწეროს თუ სადამდე შეუძლია ადამიანს დაცემა, რაც საბოლოო ჯამში შესაძლოა ბედისწერაზე გამარჯვებადაც კი გადაიქცეს. მაგალითად, ქმნის პერსონაჟს, რომელიც რიგი მიზეზების გამო შეგვიძლია ქრისტეს პროტოტიპად მივიჩნიოთ. ის აცდუნებს და ფულს დასტყუებს გოგონას, საბოლოოდ კი ერთ მონეტად ქცეული „ოცდაათ ვერცხლი“ იუდასკენ გაწვდენილ ხელზე აკიაფდება, რაც ამ შემთხვევაში იუდას გადარჩენას ნიშნავს. შესაძლოა, ამგვარი პარალელის გამო მოითხოვა რედაქტორმა ამ მოთხრობის კრებულიდან ამოღება. საბოლოოდ საქმე სასამართლომდეც კი მივიდა, ჯოისი დამარცხდა და კრებულის გამოცემა მხოლოდ ათი წლის შემდეგ მოხერხდა. ისიც უნდა ითქვას, რომ ჯოისის სიმბოლოები დასრულებული ფორმის ალუზიები არ არის, ისინი შეიძლება უამრავ რამეს ნიშნავდეს, ამიტომ ტექსტის ინტერპრეტირება მრავალგვარად არის შესაძლებელი. მოზრდილობის მოთხრობების შემდგომ მოდის ოთხი მოთხრობა მოწიფული ადამიანების შესახებ. ჯოისი ამ ნაწილში აქტიურად ეხება მამის ფენომენს, სხვადასხვა პროფესიის ადამიანებს, მოწყენილობას, მარტოობას და „გადამწიფებასაც“ კი. შემდეგი სამი მოთხრობა სოციალურ ურთიერთობებზეა – როგორ მიემართებიან ადამიანები ერთმანეთს, როგორია მოქცევის წესები და რელიგიის ადგილი საზოგადოებაში.
ზემოთ მხოლოდ თოთხმეტი მოთხრობა მიმოვიხილე. „დუბლინელების“ პირვანდელ კრებულში სწორედ ამდენი მოთხრობა შედიოდა, „მიცვალებულნი“ კი შემდგომში დაემატა. ამ მოთხრობაში ყველაზე კარგად ჩანს ჯოისის მწერლური ტექნიკა. მისთვის, როგორც მწერლისთვის, მნიშვნელოვანია მკაფიოდ ჰქონდეს წარმოდგენილი სცენა. ზედმიწევნით არის განსაზღვრული რომელი პერსონაჟი სად დგას, აღწერილია მათი ტანსაცმელი, გარემო; ვიცით, საიდან შემოდის შუქი ოთახში, გვესმის ხმები, ზოგი ახლოდან და ზოგიც შორიდან, თუმცა ერთმანეთში არ გვერევა, რადგან ვგრძნობთ ხმების სიძლიერესაც და ბგერების ტრაექტორიასაც. თანამედროვე მკითხველისგან საქებარი სიტყვები აუცილებლად უნდა მიემართოს იმ ფაქტორსაც, რომ „დუბლინელებში“ არ არის გარემოს გრძელი აღწერა, თუმცა მაინც მკაფიოდ აღიქმება სივრცე. მაგალითად, მწერალი აღწერს სახლში შემოსული სტუმრის ტანსაცმელს, გვეუბნება, თუ როგორ გამოიყურება ის და ამასთანავე გაკვრით ახსენებს, თუ როგორ იბერტყავს თოვლიან ფეხსაცმელს. ამგვარად, ერთდროულად ვიგებთ როგორც პერსონაჟის გარეგნობის შესახებ, ისე რა ხდება სახლის გარეთ. მოთხრობის ბოლოს მთავარი გმირი გაბრიელი (როდესაც მოთხრობის სათაური „მიცვლებულნია“ და მთავარი გმირი – გაბრიელი, უმალვე უნდა ჩავეჭიდოთ ამ კავშირს) ფანჯარასთან დგას და გარეთ იყურება. „თოვდა ჩაბნელებულ ცენტრალურ ვაკეზე, ათოვდა უტყეო ბორცვებს, თოვლი ლბილად ეფინებოდა ალენის ჭაობებს, უფრო შორს დასავლეთით, მსუბუქად ეშვებოდა შენონის ჩამუქებულ, მშფოთვარე ტალღებში. ათოვდა ეულ სასაფლაოს პატარა ბორცვზე, სადაც მაიკლ ფარეი განისვენებდა.“ ჯეიმზ ჯოისი ამ მოთხრობის დასასრულით ერთ დიდ წრეს კრავს და უკავშირდება კრებულის პირველ მოთხრობას. გავიხსენოთ, რომ პირველ მოთხრობაში, ყოველ დღე ბიჭი იყურებოდა ფანჯრისკენ, ოთახისკენ, სადაც მამა ფლინი კვდებოდა. ბოლო მოთხრობაში კი გაბრიელი, ანუ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თავად სიკვდილი, შეტრიალებული პერსპექტივით, ფანჯრიდან გარეთ იყურება და ხედავს როგორ ათოვს შორს შენონის მდინარეს და სასაფლაოებს. შენონის მდინარე დასავლეთ ირლანდიაში მდებარეობს და მუქი ფერით გამოირჩევა, ხოლო მის სიახლოვეს მოხსენიებული მიცვალებულნი, რომლებიც ნელ-ნელა ქრებიან, „ღვთაებრივი კომედიის“ მესამე ქებაში აღწერილ მდინარე აქერონს და მის სიახლოვეს მყოფ ჯოჯოხეთში გადასაყვან მიცვალებულებს ჰგვანან. ბოლოს, ისევე როგორც დასაწყისში, მკითხველი ჯოჯოხეთის კარიბჭესთან დგას, გაბრიელს კი ამ წრის გარღვევა მოუნდება. საქმე ისაა, რომ თუ ვერ შეამჩნევ ჯოჯოხეთს, მის წრეებს და ლაბირინთებს, ვერ შეამჩნევ საკუთარი თავის ყველაზე სამარცხვინო ნაწილებს და ვერც სურვილი გაგიჩნდება მათი დაძლევისა.
ხშირად, მოდერნიზმს ზედმეტ სირთულეს საყვედურობენ ხოლმე. ამ შემთხვევაშიც, წიგნში ბევრჯერ შეგხვდებათ ადგილი, როდესაც ვერ მიხვდებით, რატომ დასრულდა მოთხრობა ამგვარად, ან რატომ დაიწყო ასე, ან ეს სათაური რა შუაშია მოთხრობის შინაარსთან. თუმცა მთავარია არ შეგეშინდეთ. ბოლომდე გაუგეთ ყველა პერსონაჟს და დასვით შეკითხვები, რადგან იმის მიუხედავად, რომ ჩვენ ირგვლივ ყველაფერი მარტივდება და ჩვენც გვიმარტივებს ცხოვრებას, ადამიანი ჯერ-ჯერობით მაინც ისევ რთულია. რთულია თავისი ადამიანობით, მისი შენარჩუნების თუ დაძლევის გზებით, ის ერთადერთი არსებაა, რომელსაც ამბის მოყოლა შეუძლია. ყველა ადამიანს აქვს საკუთარი ამბავი, საკუთარი მიმართება ნაცნობებთან და სამყაროსთან, ამიტომ უნდა გაბედოთ შეაბიჯოთ ჯოჯოხეთში, შეიგრძოთ ქალაქის ადამიანი, რათა უკეთესად შეიგრძნოთ საკუთარი თავი, რადგან ყველაზე რთული სწორედ საკუთარ ამბავთან ურთიერთობაა. თუ მაინც და მაინც სიმარტივეს აირჩევთ, შესაძლოა იმ აჩრდილებს დაემსგავსოთ, რომლებიც აქერონზე გადასაყვანთა სიაშიც კი არ არიან და იქვე ფუსფუსებენ, ჩაუაროთ მტკვარს, ჩაუაროთ შენობებს, იყუროთ მიწისკენ და ვერ შეამჩნიოთ ის ირონიაც კი, რომელიც იარაღმომარჯვებულ ადამიან ობობას დაჰყვება თან, რომელიც ძაფით არის დაბმული, რომ არ გაიქცეს და რომელიც თქვენი ფეხისკენ უიმედოდ და დაუსრულებლად მოხოხავს.
